ရခုိင္ဘဂၤါလီမ်ား (၀န္ၾကီးအေခၚ)သည္တဘက္ႏုိင္ငံမွဘဂၤါလီမ်ားႏွင့္ လူမ်ိဳး၊ ဘာ သာ စကား၊ ယဥ္ေက်းမႈ၊ ကိုးကြယ္ယံုၾကည္မႈ၊ သရုပ္သ႑ာန္ အစစတူညီေနသည္။ အစဥ္အဆက္က မိမိႏုိင္ငံတြင္းသို႕နည္း အမိ်ဳးမ်ိဳးျဖင့္ ခုိး၀င္၍ အိမ္ေထာင္က်ေရာ ေထြးသြားသည္။ သို႕ျဖစ္၍ ယခုခြဲ ျခား၍မရ၊ သံသယျဖစ္ေနရသည္။ ထုသံသယျဖစ္ေန သူမ်ားက ႏုိင္ငံျခားသားမ်ား ခရီးွသြားလွ်င္ကိုင္   ေဆာင္ရေသာ ပံုစံ(၄)ကို ရ ယူျပီး ခရီး သြားရမည္။ ၄င္းသည္ အမ်ိဳးသားေရး လုိအပ္ ခ်က္ျဖစ္ျပီး ႏုိင္ငံ ေတာ္ လံုၿခံဳေရး၊ ကာ ကြယ္ေရး အတြက္ ကန္႕သတ္မႈမ်ား ျပဳလုပ္ ထားရျခင္းျဖစ္သည္။ ပံုစံ (၄) ဆုိ သည္ မွာ ႏုိင္ငံျခား သားမ်ား ခရီးသြား လာရာ တြင္ သက္ဆုိင္ ရာလ၀ကရံုးမွရယူကိုင္ေဆာင္ ရေသာ ခရီးသြား ပံုစံျဖစ္ပါသည္။ ဤေနရာ တြင္ ခုိး၀င္ လာသည္ ဆုိျခင္းမွာ သမုိင္းျဖစ္ရပ္အမွန္ႏွင့္ ဆန္႕က်င္ ေနပါသည္။ ဓည ၀တီ၊  ေ၀သာလီ၊ ေခတ္ မ်ားမွစ၍ တဖက္အိႏၵိယမွ လူမ်ားသည္ ယေန႕ရခုိင္ ျပည္ နယ္ သို႕ ႏုိင္ငံ ထူေထာင္ ေရာက္ ရွိေနထိုင္ ခဲ့ၾကသည္။ ရခိုင္ေခတ္ တြင္ ေျမာက္ဦးႏုိင္ငံကို ထူေထာင္ ေပးရန္ ဖိတ္ေခၚခံရ ခဲ့ ၍စစ္ကူ အျဖစ္ လည္းေရာက္ ရွိခဲ့ပါသည္။ ရခုိင္မင္းမ်ား ထံ မင္းမႈထမ္းခဲ့ သူမ်ား လည္းရွိခဲ့သည္။ ကမ္း ေျခ ပင္လယ္ဓါးၿပ မ်ား ကဖမ္းဆီး ၍ရခုိင္ တြင္ေက်းကၽြန္ အျဖစ္ေနရာခ်ထားေပး ခဲ့သူမ်ား လည္း ရွိခဲ့ သည္။ ထုိ႕ျပင္ရခုိင္ ဘုရင္ေခတ္ မွာ ေလးပံုသံုးပံု ေသာ လူဦး ေရသည္ ယေန႕သံသယဆုိသူကုလား လူမ်ိဳး မ်ားျဖစ္ ခဲ့ ေၾကာင္း မွတ္ တမ္း    မ်ား ေတြ႔ရွိရသည္။ ( Majror R.E Roberts;An account of Arakan , Written at Islaamabad (Chittagong) in June 1777;In: Aseanics,1999,P.P 142-150.)

အထက္ပါပံုစံ (၄)ရယူျခင္းသည္ ဥပေဒအရ ေဒသအုပ္ခ်ဳပ္စီမံေရးအဖြဲ႕မ်ား၏ အမိန္႕ အရျဖစ္ သည္ဟု ျပည္ေထာင္စု လ၀က၀န္ၾကီး ဦးခင္ရီက လႊတ္ေတာ္မွာ ရွင္းထားပါသည္။ ပံုစံ(၄) မယူဘဲ ခရီးသြားပါက လ၀ကပုဒ္မ-၆(၁)၊ ၆(၂)အရ အျပင္ ျပစ္မႈဥပေဒပုဒ္မ-၁၈၈အ၇အေရးယူ မည္ ဟု ရွင္းထား သည္။ (၃၀-၈-၂၀၁၁ ေၾကးမံု) တဆက္ တည္းမွာပင္ ႏုိင္ငံသားျဖစ္လုိပါက ၁၉၈၂ ခုႏွစ္ ႏုိင္ငံသားျ ပစ္မႈ ဥ ပေဒ  ပုဒ္ မ-၄၂၊ ၄၃ တုိ႕အရလည္းေကာင္း၊ ႏုိင္ငံသားျပဳခြင့္နည္း ဥပေဒ၄၆ အရ လည္း ေကာင္း ေလွ်ာက္ ထား ရမည္။ သို႕ေလွ်ာက္ထားျခင္းကို စိစစ္ေပးေရး အဖြဲ႕မ်ားကို ျပည္ နယ္မွ ျမိဳ႕ နယ္ အဆင့္ထိဖြဲ႕စည္း ထားေၾကာင္းႏွင့္ၾကီးၾကပ္လမ္းညႊန္ ကူညီေရး အဖြဲ႕မ်ားသည္လည္း ျမိဳ႕နယ္အဆင့္ထိဖြဲ႕စည္းထားေၾကာင္း ရွင္းျပပါသည္။ (၂-၉-၂၀၁၁ေၾကးမံု)

သို႕ေလွ်ာက္ထားရာတြင္

(၁)      သံသယရွိသူမ်ားတြင္ ႏုိင္ငံသားမ်ားပါ၀င္ေနေပသည္။ ေရာေႏွာေနသည္။ စီစစ္ရမည္ဟု ဆုိလုိျခင္းဟု နားလည္ရသည္။ စီစစ္ျပီးအျပစ္ ကင္းစင္၍ ႏုိင္ငံသားျဖစ္လာ ႏုိင္ဖြယ္ရွိသူမ်ား လက္ရွိ ႏုိင္ငံ သားျဖစ္ေနသူမ်ား ပါ ႏုိင္ငံျခားသားဟု ခံယူျပီး ႏုိင္ငံသားျပဳခြင့္ေလွ်ာက္ထား ရျခင္းသည္ ဥပေဒ ႏွင့္ ညီညြတ္သလား။

(၂)         ႏုိင္ငံျခားသားမိဘမွ ေမြးဖြားေၾကာင္း၊ ၁၉၄၈ခုႏွစ္ ဥပေဒအရႏုိင္ငံသားျပဳခြင့္ ေလွ်ာက္ ထားခဲ့ရန္ က်န္ခဲ့ေၾကာင္း ခိုင္မာေသာ အေထာက္အထား တင္ျပရမည္ဟု ၀န္ၾကီးကရွင္းျပသည္။ မိမိႏွင့္ မိဘဘုိးဘြားမ်ား သည္မည္သည့္ႏုိင္ငံမွ လာေရာက္သူမ်ား မဟုတ္ဘဲလ်က္ ႏုိင္ငံျခားသား ျဖစ္ေၾကာင္း မည္သည့္ အေထာက္အ ထားျပရပါမည္နည္း။ မည္သို႕ ျပဳလုပ္ရ မည္နည္း။ ႏုိင္ငံျခားသား မဟုတ္သျဖင့္ ဘုိးဘြားေဘဘင္ကအစ ႏုိင္ငံ သားျပဳခြင့္ ေလွ်ာက္ထားခဲ့ျခင္း၊ ေလွ်ာက္ထားရန္ စဥ္စားခဲ့ျခင္း မရွိပါ။ေလွ်ာက္ထားရန္အေၾကာင္းလည္းမေပၚ ခဲ့ပါ။ ယခု မိမိတုိ႕က ႏုိင္ငံသားျပဳခြင့္ေလွ်ာက္ ထား ရန္က်န္ခဲ့ေၾကာင္း ခုိင္မာေသာ အေထာက္ အထားျပရမည္ ဆုိလွ်င္ မည္သို႕ ျပရ မည္နည္း။ အားလံုး၏ မိဘဘုိးဘြားမ်ား အမ်ိဳး သား မွတ္ပံုတင္ကဒ္ရ ထားသူမ်ားသာျဖစ္ၾက သည္။ ႏုိင္ငံသားစစ္ မ်ားမွေမြးေသာေမြး ရာပါႏုိင္ ငံသား မ်ား အျဖစ ္ေနထုိင္ၾကသူ မ်ားျဖစ္ၾကသည္။

(၃) သံသယျဖစ္သည္၊ခြဲျခားမရဆုိေသာစကားမ်ားဖဆပလေခတ္၊အိမ္ေစာင့္အစုိးရေခတ္၊   ေတာ္လွန္ေရးအစိုး ရေခတ္မ်ားမွာမရွိခဲ့ပါ။ အသစ္ေပၚလာေသာစကားလံုးျဖစ္ပါသည္။ ၄င္းသည္ Unnecessary Harassment into a national community ဟုကၽြႏု္ပ္တုိ႕သေဘာရပါသည္။ အေထာက္အထားႏွင့္ မွန္ကန္ေသာ ဆင္ေျခကို အေျခခံ၍သံသယ ျဖစ္ျခင္း မဟုတ္ပါ။ မလုိမုန္း ထား မႈႏွင့္ ျဖစ္ရပ္ မွန္ကို အမွန္အတုိင္းမသိရွိျခင္းႏွင့္ ပထ၀ီ ႏုိင္ငံေရး၊ သမုိင္းေရးကိုနာ လည္ႏုိင္စြမ္း အား နည္းေနျခင္းေၾကာင့္ဤသို႕သံသယ  ျပဳေနျခင္း ျဖစ္ႏုိင္ပါ သည္။

(၄) သံသယရွိေနသူမ်ားကိုစီစစ္ေသာအၾကိမ္ေပါင္းလည္းမ်ားေနပါသည္။သံသယကင္းစင္ေန   ေပၚေပါက္လာ သင့္ပါျပီ။ ယင္းတုိ႕အား ႏုိင္ငံသား ကတ္ထုတ္ေပးျခင္းသည္သာ ပို၍ ေလ်ာ္ကန္ သင့္ျမတ္ မည္ဟု ထင္ ပါသည္။ သံသယ မေပ်ာက္ကင္းႏုိင္သူအား FRCေပးသင့္သည္ (၀ါ) တဖက္ ႏုိင္ငံသို႕ လႊဲအပ္ သင့္ သည္။

(၅)   ႏုိင္ငံသားေလွ်ာက္ထားသူမ်ားတြင္ယခုလက္ရွိႏုိင္ငံတစ္ႏုိင္ငံ၏ ဥပေဒအရ ထုိႏုိင္ငံႏုိင္ငံ သားျဖစ္လွ်င္ ၄င္းႏုိင္ငံသားအျဖစ္ ခံယူထားျခင္းမရွိပါဟု၀န္ခံခ်က္ေပးရမည္ဟု ဆုိထား ပါသည္။ ရြာျပင္ ျမိဳ႕ျပင္ထြက္ေလ့ မရရွိေသာ ကုလားမမ်ားသည္ အဘယ္ႏုိင္ငံ သုိ႕သြား၍ ႏုိင္ငံသား ခံယူထား သည္ဟု ေမးစရာျဖစ္ေန ပါသည္။ တျခားႏုိင္ငံ၏ ဥပေဒေၾကာင္းအရ ထုိႏုိင္ငံသားျဖစ္ေန သူတစ္ေယာက္ ကို ျမန္မာႏုိင္ငံသားေပး ရန္လည္း မရွိဟု ယူဆပါသည္။

(၆)        ႏုိင္ငံသားျပဳခြင့္ေလွ်ာက္ထားသူမ်ားအတြက္ စိစစ္ေရးအဖြဲ႕၊ ၾကီးၾကပ္ လမ္းညႊန္ ကူညီေရး အဖြဲ႕မ်ား၊ အဆင့္ဆင့္ဖြဲ႕ စည္းထားသည္ဟု ၀န္ၾကီးရွင္းျပသည္။ ၄င္းအဖြဲ႕မ်ားသည္ ၁၉၈၂ ခုႏွစ္ ႏုိင္ငံသားျဖစ္မႈ ဥပေဒကို အသက္သြင္းရန္ ဖြဲ႕စည္းထားျခင္းျဖစ္သည္။ မိမိတုိ႕အား ႏုိင္ငံျခား သား ျပဳလုပ္ ထားေသာ ဥပေဒ ကို အသက္သြင္း ရန္ဖြဲ႕ထားေသာ အဖြဲ႕ အဆင့္ဆင့္၊ အဖြဲ႕အမ်ိဳးမ်ိဳး ကို ေဒ သေနျပည္သူမ်ား မည္သို႕ လက္ခံဆက္ဆံရ မည္နည္း။ ရခုိင္မွ ကုလား အားလံုးကို ႏုိင္ငံမဲ့ျပဳရန္ တစ္ ပါတီ အာဏာရွင္ေခတ္က တဖက္သတ္ျပဌာန္းခဲ့ေသာ ဥပေဒျဖစ္သည္ကို စဥ္စားေပးရန္ရွိပါ သည္။ ထုိ႕ျပင္ ဆင္းရဲသားမ်ား၊ စာမတတ္သူမ်ား၊ ေက်း လက္ေန ျပည္သူမ်ားက လ၀က ဥပေဒအရပ္ရပ္ကို နားမ လည္ သည့္အျပင္ အဖြဲ႕အဆင့္ဆင့္ကို ခ်ဥ္း ကပ္ေဆာင္ရြက္တတ္ မည္မဟုတ္။လ၀ကပံုစံ အမ်ိဳးမ်ိဳးကို လည္း ျဖည့္စြတ္ တတ္မည္မဟုတ္၊ ေရွ႕ေနငွား ရမ္း ရန္ ေငြေၾကးမရွိ။ပြဲစားကိုင္မိလွ်င္ အလိမ္ခံရ ဖြယ္ရွိ သည္။ သူတစ္ရက္ အလုပ္မလုပ္လွ်င္ အိမ္သားမ်ား၊ မွီခုိသူ မ်ားထမင္းငတ္ မည္။ထုိ႕ေၾကာင့္ ဤႏုိင္ငံ သား ေလွ်ာက္ထားေရး ကိစၥသည္သူတုိ႕အတြက္ ရွည္လ်ားေသာ မျပီးဆံုးႏုိင္ေသာ ခရီးပင္ျဖစ္ေန သည္။

(၇)        ရခုိင္ျပည္နယ္တြင္ ႏုိင္ငံျခားသား FRC ကိုကိုင္ေဆာင္ခဲ့သူ ေထာင္ေသာင္းမကရွိခဲ့သည္။ လြတ္လပ္ေရးရျပီး ေနာက္ပိုင္း လ၀က ဥပေဒအရႏုိင္ငံျခားသားမ်ား FRC မကိုင္ဘဲေနခြင့္ လံုး၀မရွိခဲ့ပါ။ ယခုျပန္သူျပန္ခဲ့ျပီ ေသသူကေသသြားၿပီ၊ က်န္သူအနည္းငယ္သာရွိ ေသးသည္။၁၉၄၈ခုႏွစ္၊  ႏုိင္ငံသား ဥပေဒ အရ ႏုိင္ငံသားျပဳခြင့္ေလွ်ာက္ထားျပီး ႏုိင္ငံသား အျဖစ္ ရရွိထား သူအခ်ိဳ႕လည္း ပါရွိပါသည္။ ယခုႏုိင္ငံသား အျဖစ္ ေလွ်ာက္ထားသည့္ ကိစၥသူတုိ႕ကိစၥမဟုတ္ပါ။“ရခုိင္ျပည္တြင္ ဓည၀တီ၊ ေ၀သာလီ၊   ေျမာက္ဦး၊ျမန္မာစသည့္ ေခတ္အဆက္ဆက္ကစ၍အေျခစုိက္ေန ထုိင္ေသာ ရခုိင္မဟုတ္ ၊ဗုဒၶဘာသာ မဟုတ္ သည့္ကုလားမ်ားအေရး ကိစၥျဖစ္ သည္။သူတုိ႕ အားလံုးကို ႏုိင္ငံေတာ္မွ အမ်ိဳးသားမွတ္ပံုတင္ ကဒ္ထုတ္ေပးျပီး လည္းျဖစ္ပါသည္။ အမ်ားထင္သ လုိ နယ္စပ္ေဒသ ၊ေမာင္းေတာ နယ္က ဟုိဘက္သည္ဘက္ လူမ်ိဳးေရာေထြးမႈျပႆနာ လည္း မဟုတ္ပါ။ တျပည္နယ္လံုးက ရခုိင္မဟုတ္ေသာ မူဆလင္၊ သိန္းႏွစ္ဆယ္ နီးပါး (ဟိႏၵဴအနည္း ငယ္ပါ၀င္သည္) ၏ ႏုိင္ငံေရးကိစၥျဖစ္ ပါသည္။ ယခင္ အစိုးရ အဆက္ဆက္ က ျပႆနာ မေပၚေပါက္ခဲ့ပါ။ ေဆြစဥ္မ်ိဳး ဆက္ႏုိင္ငံသား အျဖစ္ေန လာျပီး ေအးခ်မ္း စြာ ဘ၀ တည္ေဆာက္ ေနလာ သူမ်ားက မိမိကိုယ္ကို မိမိႏုိင္ငံျခားသားဟု ခံယူ၀န္ခံ လက္မွတ္ ထုိး၍ ႏုိင္ငံ သားျပဳခြင့္ေလွ်ာက္ထားရန္ ခုိင္းသည့္ ကိစၥသည္ လြယ္ကူေသာ ကိစၥမဟုတ္ ေလွ်ာက္ထား တုိင္းလည္း တဆင့္နိမ့္ ႏုိင္ငံသား အျဖစ္ကိုပင္ရမည္၊ မရဘူးအတတ္ မေျပာႏုိင္ပါ။ ႏုိင္ငံမဲ့ျဖစ္သြား၇န္ မ်ားပါသည္။ ယခုႏုိင္ငံ သားျပဳခြင့္ ေလွ်ာက္ထားေစေသာ Scheme စီမံခ်က္သည္ ရခုိင္က ကုလားမ်ားကို ႏုိင္ငံမဲ့ျဖစ္ေစ သည့္စီမံခ်က္ဟု ဆုိရေပမည္။ ရခုိင္မွာလက္ရွိ ေနထုိင္သူမ်ား (ကုလားမွအပ) အားလံုးတုိင္းရင္း သားျဖစ္ ေနသည္။ ရခုိင္ မ်ိဳးႏြယ္စု မွဟု ဆုိသည္။ ကုလားနယ္စပ္ မွာ ကုလားမ်ိဳးႏြယ္စု လံုး၀မရွိဘူး လားဟု ေမးစရာရွိသည္။နယ္စပ္ေဒသမွာဟုိဘက္ဒီဘက္လူမ်ိဳးမ်ား ျပန္႕က်ဲေနထုိင္တတ္သည့္သဘာ၀ကို ဆန္႕က်င္ျပီး ေတြးေခၚမႈျဖစ္ ေနပါသည္။တျခားနယ္စပ္မ်ားမွာလည္း ျပန္႕က်ဲေနထုိင္သည့္သဘာ၀ ေတြ႕ေန ရပါသည္။ရခုိင္ေဒသျမန္မာပုိင္နက္မျဖစ္ ခင္ပင္ယခု သံသယဆုိသူမ်ား ထုိ ေဒသတြင္ ပင္ရင္းႏုိင္ငံ အျဖစ္ေနထုိင္ သူမ်ားျဖစ္သည္။

(၈)         ရခုိင္မွကုလားမ်ားကို ခြဲျခားမရ၊ သံသယျဖစ္သည္ဆုိျပီး ႏုိင္ငံသားစိစစ္ေရးကတ္ မထုတ္ေပးေသး ပါ။ ႏုိင္ငံသားျပဳခြင့္ေလ်ာက္ထားရမည္ဆုိ၏။ ႏုိင္ငံသားျပဳခြင့္ ေလွ်ာက္ ထားျပီး စိစစ္ လွ်င္ ႏုိင္ငံသားျပဳခြင့္ လက္မွတ္ရရွိပါက ဘဂၤလားကုလားႏွင့္ခြဲျခားႏုိင္မည္ဟု အဓိပၸါယ္ ယူႏုိင္သည္။ ရရွိ မည့္ႏုိင္ငံသားျပဳခြင့္ လက္မွတ္မွာ Magic Power ေမွာ္စြမ္းအား ရွိမည္။၄င္းကိုကိုင္ေဆာင္ထားသူ ကုလားကို တဖတ္ႏုိင္ငံက ကုလားႏွင့္ ခြဲျခားႏုိင္ေအာင္ လူမ်ိဳး၊ ဘာသာ၊ ယဥ္ေက်းမႈ၊ ဘာသာစကား၊ ရုပ္သ႑ာန္ မ်ား(၀န္ၾကီး က ေျပာေသာ မခြဲျခားႏုိင္ျခင္း ဟူေသာအဂၤါရပ္မ်ား) ကို ေျပာင္းလဲေပးမည္ဟု အဓိပၸါယ္ သက္ ေရာက္ေန သည္။ ႏုိင္ငံသားျပဳခြင့္လက္မွတ္က ထုိမွ် အစြမ္းရွိလွ်င္ လက္ရွိအမ်ိဳးသား မွတ္ပံုတင္ ကိုင္ေဆာင္ထား သူမ်ားျဖစ္သျဖင့္ ႏုိင္ငံသားကတ္ထုတ္ေပးပါက ပို၍ ခြဲျခားႏုိင္မည္။ ပို၍ခရီး ေရာက္ မည္ဟု ဆုိႏုိင္ ပါသည္။ သံသယျဖစ္သူမ်ား ကိုစိစစ္ျပီးသံသယ မေပ်ာက္ႏုိင္ ပါက ႏုိင္ငံသားျပဳခြင့္ လက္မွတ္ ရမည္ မဟုတ္။ သူတုိ႕ကို မည္သို႕သတ္မွတ္မည္နည္း။ သူတုိ႕ (သံသယ မေပ်ာက္ႏုိင္ သူမ်ား) ၏ ေရွ႕လာ မည့္ အနာ ဂတ္ဘ၀မည္သို႕ျဖစ္မည္နည္း။ ႏုိင္ငံမဲ့ ဘ၀ကို ေရာက္ မည္မဟုတ္လား။ သူတုိ႕၏ သားသမီးမ်ား ဘ၀ မည္သို႕ျဖစ္မည္နည္း။ အျပည္ျပည္ ဆုိင္ရာ စံခ်ိန္စံညႊန္းႏွင့္ Conventions မ်ားႏွင့္ ညီညႊတ္ပါ မည္လား?

သိရွိရန္လုိအပ္ေသာသမုိင္းေၾကာင္း“ရုိဟင္ဂ်ာဘယ္သူလဲ ?”

ကုလားဟုဆုိလွ်င္ အိႏၵိယ၊ ဘဂၤလားတုိ႕ကလာသူမ်ားဟု ေတြးျမင္သူမ်ားပါသည္။ ပထ၀ီ နယ္ေျမ အေနအ ထားအရအိႏၵိယ(ဘဂၤလား)ႏွင့္ဆက္စပ္ေနသျဖင့္အိႏၵိယႏြယ္ေသာလူမ်ိဳးမ်ားရခုိင္ျပည္သို႕ ေရွးပေ၀သဏီက ပင္အေျခစုိက္ေနထုိင္ေၾကာင္းကိုသိရွိသူအလြန္နည္းပါသည္။  ေတာ္သည္ဟုမာန္တက္ေနသူမ်ားပင္မသိၾက ပါ။သို႕ႏွင့္ ရခုိင္မွကုလားမ်ား၏ သမုိင္းေၾကာင္းႏွင့္ ဥပေဒေၾကာင္း အေၾကာင္း အရာမ်ား၊ ျမန္မာျပည္ႏွင့္ ဆက္ စပ္ေနမႈ(Nexus)မ်ား ကို သိရွိသူမွသာ သူတုိ႕ အေပၚ လက္ရွိျဖစ္ေပၚေန သည့္အျမင္ႏွင့္ အဂတိတရားမ်ားကိုဖယ္ရွား ႏုိင္မည္။ အမွန္ကိုျမင္ႏုိင္မည္။ ရခုိင္ျပည္နယ္မွ ရွိေနေသာ မူဆလင္မ်ား၊ ကုလားလား၊ ရခုိင္လား ခြဲျခားျမင္လာႏုိင္ေအာင္ သူတုိ႕၏သမုိင္းေၾကာင္းမွ အဓိကက်ေသာ အေၾကာင္း အခ်က္အခ်ိဳ႕တုိ႕ကို၀ါက်တုိတုိျဖင့္တင္ျပလုိပါသည္။သူတုိ႕၏ဘ၀သည္ ျမန္မာႏုိင္ငံသမုိင္းေၾကာင္းႏွင့္ ပတ္ သက္ ေနသည့္အျပင္ ဥပေဒေၾကာင္း အရဆက္စပ္ေနေၾကာင္း မ်ားလည္း ပါ၀င္လာ မည္ျဖစ္သည္။စိတ္၀င္ စားေသာ ပုဂိၢဳလ္မ်ားကယံုၾကည္လက္ခံရန္ လြယ္ေစလုိသျဖင့္ ရခုိင္ႏွင့္  ျမန္မာ သမုိင္း ဆရာမ်ား ကို ဦးစားေပး ရည္ၫႊန္းေဖာ္ျပလုိပါသည္။ႏုိင္ငံျခားသားမ်ား၏ေရးသားခ်က္မ်ား တတ္ႏုိင္ သမွ် ခ်န္ထားသည္။

၁။     ရခုိင္သမုိင္း ဆရာဦးငမဲ၏ ရခုိင္ရာဇ၀င္(၁၉ရာစု)တြင္ ရခုိင္မွာ အစၥလာမ္သာသနာ ရွစ္ရာစု ေအဒီေ၀သာ လီႏုိင္ငံ မဟာထုိင္းစၿႏၵမင္းလက္ထက္ကစ၍ ကုန္သည္သေဘၤာပ်က္မွ အာရပ္ လူမ်ိဳးမ်ား ၏ သာသ နာျပဳ မႈမွ တဆင့္ျပန္ပြားခဲ့သည္။ ေ၀သာလီျပည္သားမ်ား အစၥလာမ္ဘာ သာ၀င္ျဖစ္ လာခဲ့ သည္ဟု ဆုိထား သည္။ နယကအစိုးရ ထုတ္ ၁၉၉၇ခုႏွစ္ သာသနာ ေရာင္၀ါ ထြန္းေစဖုိ႕ စာအုပ္မွာလည္း အထက္ ပါအတုိင္းရွင္းလင္းထား သည္ကိုေတြ႕ ရသည္။

၂။            ပါေမာကၡေဒါက္တာသန္းထြန္းက ၁၂ရာစုခန္႕က ရခုိင္ျပည္ေျမာက္ပိုင္းတြင္မူဆလင္ ဘုရင္မ်ား အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့ေၾကာင္း၊ ၄င္းတုိ႕သည္ အင္း၀မင္းမ်ားႏွင့္ မိတ္သဂၤဟျဖစ္ခဲ့ေၾကာင္း၊ ယခု ေမယု ေဒသမွ ရုိဟင္ဂ်ာဆုိသူမ်ားကို မူဆလင္ဘုရင္မ်ား၏ အဆက္အႏြယ္ျဖစ္သည္ဟု ယူဆရ ေၾကာင္း၊ ေက်ာက္စာကိုနံ ပါတ္ႏွင့္ တကြ ကိုးကား၍ရွင္းလင္းထားေၾကာင္းေတြ႕ရသည္။ (၁၉၉၄ ၾသဂုတ္လထုတ္ ကလ်ာမဂၢ ဇင္း ပါ  ေျမာက္ ပိုင္းခရုိင္ ေဆာင္းပါးရႈ)

၃။ သမုိင္းဆရာဦးဘသန္း၊ ဦးအုန္းေမာင္တုိ႕က သူတုိ႕၏ျမန္မာရာဇ၀င္(ေက်ာင္းသံုးစာအုပ္) မ်ားတြင္ ရခုိင္တြင္ ဆယ္ရာစုခန္႕ကစ၍ အစၥလာမ္သာသနာကုန္းေၾကာင္း၊ ေရေၾကာင္းမွ စိမ့္၀င္ထုိးေဖာက္လာမႈကို ခုခံႏုိင္စြမ္းမရွိခဲ့ေခ်။ ကမ္းရုိးတန္းတေလွ်ာက္ရွိ(ဗဒရ္မကာန္) ဗလီမ်ားသည္ ထုိစဥ္ကပင္ အစၥလာမ္ဘာသာ ထုိးေဖါက္လာခဲ့ေၾကာင္း၏ သာဓက ျဖစ္သည္ဟု ေရးထားသည္ကိုေတြ႕ရ၏။

၄။ ၁၅-ရာစုအေစာပိုင္း ရခုိင္နန္းက်ဘုရင္ နရမိတ္လွကို ျပန္လည္ နန္းတင္ေပးရန္၊ထီးနန္း ျပန္လည္ ရရွိေစရန္ ေရာက္ရွိခဲ့ေသာ ဘဂၤလားဘုရင္ နဇိရ္ရွား၏ စစ္ကူတပ္က တပ္မွဴး ၀လီခါန္က နရမိတ္လွကို သစၥာေဖာက္ဖမ္းခ်ဳပ္ထားျပီး၊ သူကုိယ္တုိင္ ေလာင္းၾကက္ျမိဳ႕မွာ ႏွစ္အေတာ္ၾကာ ဘုရင္တက္လုပ္ခဲ့သည္။ ရခုိင္ထီးနန္း သိမ္းထားသူမ်ားကို ပယ္ရွားႏွင္ထုတ္ ႏုိင္ခဲ့သည္။(ႏုိင္ငံေတာ္ေကာင္စီ၀င္ေဟာင္း ဦးလွ ထြန္းျဖဴ၏ “Narameik Hla,the Marauk-U King” ၁၉၉၈ ခု၊ ရခုိင္တန္ေဆာင္ႏွစ္လည္ မဂၢဇင္းတြင္ အဂၤလိပ္ဘာသာေဆာင္းပါးရႈ)

၅။        နရမိတ္လွက ဖမ္ခ်ဳပ္ခံဘ၀မွ လြတ္ေျမာက္ျပီး ဘဂၤလာဘုရင္ထံ ေရာက္ရွိသြားရာ အကူအညီ ေတာင္းျပန္သျဖင့္ ေနာက္ထပ္စစ္သည္တစ္ေသာင္းျဖင့္ ထပ္မံကူညီ လုိက္သည္။ ထုိတပ္က ၀လီခါန္ကိုဖမ္းခ်ဳပ္၍ ဘဂၤလာဘုရင္ထံပို႕သည္။ နရမိတ္လွကို နန္းတင္ ေပးသည္။ နရမိတ္ ကေလာင္းၾကက္ျမိဳ႕မွ ေျမာက္ဦးသို႕ ျမိဳ႕ေတာ္ေျပာင္းေရႊ႕သြားသည္။စစ္ကူတပ္မ်ားကို ျမိဳ႕ပတ္လည္တြင္ ေန ရာခ်ေပးသည္လုိေလးေသးမရွိကူညီခဲ့သည္။ဗလီမ်ား ေဆာက္လုပ္ေပးခဲ့သည္။ ေျမာက္ဦးရွိစစ္ေတြေဂေဇတီး ယားပါစင္ဒီခါန္းဗလီသည္ဘုရင္နရမိတ္လွ(၁၄၂၈-၃၃ ေအဒီ)က ေဆာက္လုပ္ေပးခဲ့ေသာဗလီျဖစ္သည္။မူဆ လင္တုိ႕ကထူေထာင္ တည္ေဆာက္ေပး ခဲ့ေသာ္ထုိေျမာက္ဦးႏုိင္ငံသည္ရခုိင္သမုိင္း တေလွ်ာက္တြင္ အေတာက္ေျပာင္ဆံုး အရွိန္အ၀ါအရွိဆံုး ႏုိင္ငံေတာ္ျဖစ္ခဲ့သည္။( ေဒါက္တာေအးခ်မ္း ( ရခုိင္ အမ်ိဳးသား ) ၏ ေဇာ္မင္းထြဋ္သို႕ အိတ္ဖြင့္ေပးစာႏွင့္ အထက္ဦးလွထြန္းျဖဴ ေဆာင္းပါးႏွင့္ Dr.J.Leider ၏ The Ascent of Marauk-U dynasty 2003 တုိ႕ကို႐ႈပါ။ (Dr.Leider)မွာ ရခုိင္သမုိင္းေပၚ ၁၉၉၈ ခုက Dr.ဘြဲ႕ရယူသူ ျဖစ္ပါသည္။

၆။             နရမိတ္လွမင္း(၁၄၀၄မွ ၁၄၃၃-ေအဒီ)က ဘဂၤလာအကူအညီႏွင့္ ေျမာက္ဦးႏုိင္ငံေတာ္ ထူေထာင္ခဲ့ သည္။ သူမွစ၍ ေျမာက္ဦးဘုရင္အပါးႏွစ္ဆယ္ခန္႕က ေစာလ္မြန္ခါန္၊ အလီခါန္၊ ကလီမာရွား၊ စလိမ္းရွား၊ ဇဘက္ရွား၊ ဟုိင္ဒရ္ရွား၊ အီလီယါဆ္ရွား၊ နူရီရွား၊ စိကန္ဒရ္ရွား၊ ဟူစိန္ရွား စသည္ျဖင့္ မူဆလင္နာမည္ခံယူခဲ့သည္( ရခုိင္သမိုင္း-ႏုိင္ငံေရး-ရခုိင္ျပည္နယ္ ေကာင္စီထုတ္ ၁၉၈၄ ခုႏွင့္ The Musslim name of Arakan kings;by J-leider 2003 ) ျမန္မာ ဘုရင္မ်ားကဲ့သို႕ ပါ႒ိဘြဲ႕ခံယူျခင္းမဟုတ္၊ နာမည္ရင္းျဖစ္သည္။ နာမ္မည္ေရွ႕တြင္ ဂုဏ္ျပဳ စကားလံုး ျမန္မာ့ပါ႒ိဘြဲ႕ပံုစံမ်ိဳး)လည္းရွိခဲ့သည္။ ဘဂၤလာ အကူအညီႏွစ္ၾကိမ္ တိတိယူျပီး ရခုိင္ထီးနန္းရယူခဲ့သည္။ ေျမာက္ဦးႏုိင္ငံဟူ၍ ျဖစ္လာခဲ့သည္။ ထုိ႕ေၾကာင့္ ဘဂၤလာမူဆလင္ဘုရင္မ်ား၏ ၾသဇာေညာင္းခဲ့သည္။ ႏုိင္ငံေရး၊ ယဥ္ေက်းမႈ လႊမ္းမုိးမႈ ရွိခဲ့သည္။ မူဆလင္နာမည္အျပင္ နန္းတြင္းနန္းျပင္ မူဆလင္၀န္ထမ္းမ်ားထားခဲ့သည္။ စစ္မႈထမ္းမ်ား မူဆလင္ ပင္ျဖစ္ခဲ့သည္။ ထုိမူဆလင္မ်ားသံုးေသာ ဖာရစီစာ ရံုးသံုးစာ ျဖစ္လာခဲ့သည္။ ထုိဖာရစီစာကို ရခုိင္ေနာက္ ဆံုးမင္း မင္းမဟာသဟမင္းထိသံုးစြဲခဲ့ပါသည္။ အထက္ပါ ဖာရစီဘာသာ စာအုပ္ မ်ား ျမန္မာ လုိ ဘာ သာျပန္ ခဲ့သည္။ ရခုိင္ဘုရင္မ်ားက ေငြဒဂၤါသြန္းလုပ္ရာတြင္ ဘုရင္၏မူဆလင္ နာမည္ ဂုဏ္ေတာ္ႏွင့္ တကြ တဘက္ မူဆလင္ ဆုေတာင္းစာ၊ မူဆလင္တုိ႕၏ယံုၾကည္ခ်က္ စာတမ္း(ကလီမာ) တဘက္၊ အာရဘိက္ အကၡရာျဖင့္ ထုႏွိပ္ထုတ္လုပ္ခဲ့ ပါသည္။ (ဦးစံသာေအာင္ ၏ ရခုိင္ဒဂၤါးမ်ား ရႈပါ။) ထုိ႕ေၾကာင့္ ထုိစဥ္က ရခုိင္ျပည္ကို မူဆလင္ႏုိင္ငံဟု သတ္မွတ္ေၾကာင္းေတြ႕ရပါသည္။ ဘုရင္ႏွင့္တကြ တုိင္းသူျပည္ သား အားလံုး ကုလားစကားေျပာသည္။ ကုလားစကား သည္ Lingua-franca လူမ်ိဳးစံုသံုး စကားျဖစ္ခဲ့ သည္။ ေပၚတိုဂီႏွင့္ေပါင္း၍ ၁၆၊၁၇ ရာစုမ်ားတြင္ ဘဂၤလာပင္လယ္မွ ပင္လယ္ဓါးျပတုိက္ျပီး ကုလား မ်ားေခၚေဆာင္လာ၍ကၽြန္ျပဳထားမႈမ်ား လည္းရွိခဲ့သည္။ ကၽြန္လူတန္း စားေထာင္ ေသာင္းမက ရွိခဲ့ သည္။(M.Collis, The Land of great image; ဦးလွထြန္းျဖဴ၏ ရခုိင္ျပည္ ဘ႑ာတုိက္၊ အစညညႊန္ ခ်ဳပ္၊ ဦးစံသာေအာင္၏ ရခုိင္အမ်ိဳးသား ၏ ရခုိင္ဒဂၤါမ်ားစာအုပ္႐ႈပါ။)

၇။          ရခုိင္သမုိင္းပညာရွင္၊ ေက်ာက္စာဖတ္တတ္သူ၊ ေျမာက္ဦးျပတုိက္မွဴး ပဏၭိဋဆရာၾကီး ဦးဦးသာထြန္းက မင္းဘာၾကီး(ခ)ဇဘက္ရွား(၁၅၃၀-၅၄) မတုိင္ခင္ ရခုိင္ ဘုရင္သံုးဆက္က အိႏၵိယ (ဘဂၤလားက သာသနာျပဳ မ်ားျဖစ္ေသာ ရွားအာလမမ္၊ ဟာႏုမ်ားမိရ္အာလီတုိ႕ကို သာသနာျပဳ ခြင့္ျပဳ ထားခဲ့သည္။ သူတုိ႕၏ တရားပြဲမ်ား အလြန္ စည္ကားလာသည္။ ျမိဳ႕တုိင္းမွာ ဗလီသစ္မ်ား တည္ေဆာက္ သည္။ သူတုိ႕ဘာသာ ထဲသို႕ တဦးခ်င္း၊မိသားစု အလုိက္၊ ေဆြမ်ိဳးအလုိက္၊ ရြာအလုိက္၀င္ သြားသူမ်ား ရွိခဲ့ သည္။ အိႏၵိယ မွေနာက္ထပ္သာ သနာျပဳမ်ား လည္း ေခၚေဆာင္ လာခဲ့သည္။ ဗုဒၶဘာသာတိမ္ေကာ သြား မည့္အေနအထားသို႕ ေရာက္ခဲ့ သည္။ ဆရာျမ၀ါ၏ ေလွ်ာက္ထားခ်က္အရ ဘုရင္မင္း ဘာၾကီးက သာ  သနာျပဳ လုပ္ငန္းကို ပိတ္ပင္ လုိက္ခဲ့သည္။ (ဦးဦးသာထြန္း (၁၉၉၀မွာ ကြယ္ လြန္)ရခုိင္ မဟာရာ ဇ၀င္) ဤတြင္ ရခုိင္မွာ မူဆလင္ ဦးေရမည္မွ် ရွိႏုိင္ သည္ကို ခန္႕မွန္း၍ ရပါသည္။ ဤသူတုိ႕သည္ ယခု လ၀က ၀န္ၾကီးေျပာ သလုိ မိမိႏုိင္ငံသို႕ ခုိး၀င္သူမ်ား မဟုတ္ပါ။ မိမိႏုိင္ငံ၏ မူရင္း ျပည္သူ မ်ား ျဖစ္ၾက သည္။ ထုိစာအုပ္ေရးစဥ္က ဘဂၤလားေဒသသည္လည္း အိႏၵိယ ျဖစ္ပါသည္။

၈။             ၁၆-ရာစုေႏွာင္းဘုရင္မင္းရာဇာၾကီး(ခ)စလိမ္းရွားက ဟံသာ၀တီပဲခူးကိုတုိက္ခုိက္ေအာင္ ျမင္ခဲ့ သည္။ေလးႏွစ္ေက်ာ္၀ုိင္း၀န္းတုိက္ခုိက္ခံရသည္။မုတၱမ၊ေမာ္လျမိဳင္မ်ားကိုပါ တုိက္ ခုိက္ေအာင္ ျမင္ခဲ့ ပါ သည္။ သိမ္း မထားခဲ့ပါ။ ျပန္လည္ဆုတ္ခြာေပးသည္။ ထုိစစ္ဆင္ေရးတြင္ ကုလား မူဆလင္စစ္သား ကိုးေသာင္း ပါ ၀င္ခဲ့သည္။ ေမာ္လျမိဳင္ျမိဳ႕၊သံတလန္ရပ္ကြက္ တြင္ ရခုိင္ ဗလီဟူ၍ ယေန႕ထိရွိေန သည္။ (ရမ္းၿဗဲ ဆရာေတာ္ ၏ ဓည၀တီအေရးေတာ္ပံု စာအုပ္ ႐ႈပါ။) ဤစာအုပ္သည္ ရခုိင္သမုိင္းေလ့ လာသူ တုိင္းက တန္ဖုိးထား ရည္ညႊန္းကိုးကား ေသာစာအုပ္ ပင္ျဖစ္သည္။

၉။               အထက္ဓည၀တီအေရးေတာ္ပံုမွာပင္ ေျမာက္ဦးေခတ္မတုိင္မီ စစ္႐ႈံး၍ ဖမ္းဆီးေခၚေဆာင္ လာသူ ဘဂၤလားမင္းသားတစ္ေယာက္ကို စစ္ေတြျမိဳ႕တြင္ ျမိဳ႕စားခန္႕ထားခဲ့ေၾကာင္းႏွင့္ အရပ္ရပ္ လုပ္ ငန္း အေထြေထြမွာ ခုိင္းထားေသာ ကုလားကၽြန္ေလးေသာင္းႏွစ္ေထာင္ (၄၂၀၀၀)ရွိခဲ့ေၾကာင္း မွတ္ တမ္း မ်ား တြင္ ေတြ႕ရွိခဲ့ရေပသည္။

၁၀။        ၁၆၂၆-၄၃ ေအဒီတြင္ ေပၚတူဂီဘုန္းၾကီး Sebastian Manrique ရခုိင္ျပည္တြင္ ေပၚတူဂီ လူမ်ိဳးအက်ယ္ခ်ဳပ္ခံေနရသူမ်ားကို ကယ္တင္ရန္လာေရာက္ျပီး ဆယ္ႏွစ္ေက်ာ္ ေနထုိင္ခဲ့ သည္။ ဘုရင္သီရိသုဓမၼ(ခ)စလင္းရွားႏွင့္ ရင္းႏွီးမႈရယူခဲ့သည္။ထုိဘုန္းၾကီး၏ ကုိယ္ေတြ႕ မွတ္တမး္အရ ရခုိင္တြင္ မူဆလင္ဦးေရအေတာ္မ်ားသည္။ နန္းတြင္းနန္းျပင္၀န္ထမ္းမ်ားမွာ မူဆလင္မ်ားျဖစ္ၾကသည္။ ဘုရင္ ၏ေနာက္ က်ျပီး က်င္းပေသာ ဘိသိက္ခံပြဲ စစ္ေရးျပ၊ ဆင္တပ္၊ ျမင္းတပ္မ်ားမွာ မူဆလင္မ်ား ပင္ျဖစ္ေၾကာင္း၊ ဘုရင္ကို ကတိသစၥာ ဆုိေပးခဲ့သူလည္း မူဆလင္ပင္ျဖစ္ေၾကာင္း၊ ဘုရင္၏ ကိုယ္ေရး ေဆးသမား(ဆရာ၀န္) လည္းမူဆလင္ပင္ျဖစ္ေၾကာင္း၊ ေက်းကၽြန္လည္း အေျမာက္အမ်ား ရွိခဲ့ေၾကာင္းသိရသည္။ သူကိုယ္တုိင္ပင္ တရက္ေသာအခါကၽြန္ဖမ္း သေဘၤာျဖင့္ စစ္တေ ကာင္း မွ ေျမာက္ဦး သို႕ လာခဲ့ေၾကာင္း၊လမ္းခရီးတြင္ဖမ္းဆီးခံ ကုလားမ်ားကို ခရစ္ယာန္ သာသနာျပဳရန္ ၾကိဳးစား ခဲ့ရာ ေအာင္ျမင္မႈမရွိခဲ့ေၾကာင္းဘုုန္းၾကီး၏ ခရီးသြားမွတ္တမ္းမွာ ပါရွိပါသည္။ (M.Collis, The Land of great image)

၁၁။      ၁၅-ရာစုအေစာပိုင္းတြင္ ေလာင္းၾကက္ႏုိင္ငံ၏ေနာက္ဆံုးမင္း ၀လီခါန္ျဖစ္သလုိ ေျမာက္ဦး ႏုိင္ငံ၏ (၃၇)ၾကိမ္ေျမာက္ဘုရင္သည္ ၁၇၃၇ခုတြင္ Sultan Raja Kadir Shah ျဖစ္ခဲ့ သည္။  ေက်ာေထာက္ေနာက္ ခံမူဆလင္လူထုမရွိဘဲနဲ႕မူဆလင္တေယာက္ဘုရင္မည္သို႕ ျဖစ္ လာမည္နည္း။ထုိေခတ္ကပင္ ရွိေနသူမ်ား ကိုမိမိႏုိင္ငံတြင္အစာေရစာေပါ၍ခုိး၀င္လာသူမ်ားဟုမသံုးသပ္ အပ္ေၾကာင္းတင္ျပလုိပါ သည္။ (ရခုိင္ျပည္ နယ္ေကာင္စီ၊ ရခုိင္သမုိင္း၊ ႏုိင္ငံေရး၁၉၈၄ ႐ႈ)

၁၂။        သမုိင္းမွာမွားခဲ့ျခင္း၊ မွန္ခဲ့ျခင္းရွိမည္။ အရွိကိုအရွိအတုိင္း ရဲ၀ံ့စြာေရးသားျခင္းသည္ သမုိင္း ၏ အႏွစ္သာရျဖစ္ပါသည္။ ဘုိးေတာ္ဘုရားေခတ္(၁၇၈၅-၁၈၂၆)အုပ္ခ်ဳပ္ေရးကို ရခုိင္ အမ်ိဳး သား တစုက ပုန္ကန္ခဲ့သည္။ ဆူပူအံုၾကြမႈ ရွိခဲ့သည္။ ရခုိင္ျပည္၏ လူဦးေရ တ၀က္ ေက်ာ္ ဘဂၤလားသို႕ တိမ္းေရွာင္ သြားခဲ့ပါသည္။ မူဆလင္အမ်ားစုလည္း မူဆလင္မ်ားရာ ေဒသ ဘဂၤလားသို႕ထြက္ေျပး တိမ္းေရွာင္ ခဲ့သည္။ က်န္ရွိသူ မူဆလင္မ်ားက ဘုိးေတာ္ဘုရား အုပ္ခ်ဳပ္ ေရးကို ေထာက္ခံခဲ့သည္။ ပုန္ကန္ျခား နားမႈမ်ားမပါ ၀င္ခဲ့ပါ။ ၄င္းသည္ ရခုိင္ျပည္ကို သစၥာ ေဖာက္ျခင္းမဟုတ္။ ထုိအခ်ိန္ ထုိအခါ၏ အေကာင္း ဆံုးေရြးခ်ယ္ မႈျဖစ္ပါသည္။ ထုိ႕ေၾကာင့္ ဘုိးေတာ္ဘုရား၏ မူဆလင္ေခါင္းေဆာင္မ်ားကို အခြင့္အေရး မ်ားေပးခဲ့ ၍ ေရႊဓါး၊ ေငြ ဓါးမ်ား ခ်ီးျမွင့္ခဲ့သည္။ မူဆလင္တုိ႕လူမႈကိစၥျပႆနာမ်ားကို မူဆလင္ဘာသာ ဓေလ့ႏွင့္ အညီစီရင္ရန္ ဘုရင့္အမိန္႕ျပန္တမ္း ထုတ္ေပးခဲ့သည္။ (ျမန္မာမင္းအမိန္ျပန္တမ္း မ်ား၊ ေဒါက္ တာ သန္း ထြန္း ဘာသာျပန္႐ႈပါ။) ထုိအမႈစီရင္ရန္ တရားသူၾကီးမ်ား(ကာဇီမ်ား) ခန္႕ေပး ခဲ့ သည္။ သို႕ျဖစ္၍ ရခုိင္ျပည္ တြင္ ကာဇီရြာ၊ ကာဇီဗလီ၊ ကာဇီေရကန္၊ ကာဇီမ်ိဳးႏြယ္ စသည့္ အမည္ နာမမ်ား ရခုိင္ျပည္နယ္ အႏွံ႕မွာယေန႕တုိင္ ေတြ႕ရေပသည္။ ရခုိင္ကိုနယ္ေျမ ေလးခုခြဲ႕၍ ျမိဳ႕၀န္ ေလးဦးျဖင့္ အုပ္ခ်ဳပ္ေစခဲ့ သည့္ အျပင္ မူဆလင္ေရးရာ မ်ားကို စီမံခန္႕ခြဲရန္ မူဆလင္ ျမိဳ႕၀န္တစ္ဦးသီးသန္႕ခန္႕အပ္ခဲ့သည္။ ရာမ ၀တီျမိဳ႕ ၀န္  ဦးႏုျဖစ္ႏုိင္ ပါသည္။ ေမာင္ ေသာင္း ေရဦး၊ဗဒံုမင္း၊ဘာသာေရးလြတ္လပ္ခြင့္ လုပ္သား သတင္းစာ ၆-၁၂-၆၈ (J.Leider The Ascent of Mrank-U synasty 2003 ႐ႈပါ)

၁၃။ အဂၤလိပ္-ျမန္မာပထမစစ္ပြဲတြင္ရခုိင္စစ္မ်က္ႏွာႏွင့္ရန္ကုန္စစ္မ်က္ႏွာတြင္ရခုိင္မွ မူဆလင္မ်ားက ေရွ႕တန္းမွာ တုိက္ပြဲ၀င္ေပးခဲ့သည္။ ရခုိင္စစ္မ်က္ႏွာတြင္ မူဆလင္တပ္၏ တပ္မွဴး အဒုိ ကရိမ္(စာေရးသူ၏ေျခာက္ဆက­္ေျမာက္ဘုိးေတာ္)၊ အဂၤလိပ္ လက္ေအာက္တြင္ အဖမ္းခံရ၍ ကာလ ကတၱားေထာင္ ထဲေရာက္ခဲ့သည္။ဘၾကီးေတာ္မင္း တပ္တြင္ ရခုိင္မူဆလင္ ေသြး ေသာက္ တပ္မ်ားပါ၀င္ ခဲ့ ရာ သူတုိ႕၏ စြန္႕စားမႈကို အသိအမွတ္ျပဳေသာ အားျဖင့္ရန္ကုန္မွာ ဗလီႏွစ္လံုး တည္ေဆာက္ေပး ခဲ့ ပါ သည္။ (Encyclopedia Britincia 2003 ;ႏွင့္ Anglo Burma first war,by Caplain Robertson ႐ႈပါ)

၁၄။         အဂၤလိပ္-ျမန္မာပထမစစ္ပြဲမတုိင္ခင္ကပင္ ရခုိင္ကလူဦးေရတ၀က္ေက်ာ္ ဘဂၤလားသို႕ ထြက္ေျပး သြားသည္။ လူတစ္သိန္းခန္သာ ျပည္တြင္းတြင္ က်န္ခဲ့ပါသည္။ ပဋိပကၡေရွာင္လုိ၍ ထြက္ေျပး တိမ္းေရွာင္ သူမ်ားတြင္ မူဆလင္ လူဦးေရမ်ားသည္။အဂၤလိပ္က ရခုိင္ျပည္ကို သိမ္းျပီး သည္ႏွင့္ ၁၈၂၆ခု တြင္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးမႈး Charles Paton ကသနး္ေခါင္စာရင္း ေကာက္ခဲ့သည္။ ထိုသန္းေခါင္ စာရင္း ေကာက္ခ်ိန္တြင္ အိႏၵိယကုလားမ်ား ျမန္မာျပည္သို႕ မ၀င္လာေသးပါ။ ဘိုးေတာ္ဘုရား လက္ထက္ ထြက္ေျပးခဲ့ေသာ ရခုိင္ေရာ၊ မူဆလင္ပါ ၀င္မလာ ေသးပါ။ သန္း ေခါင္စာရင္းမွာ လူဦးေရ တစ္သိန္းခန္႕ရွိျပီး ရခုိင္ ၆၀၀၀၀၊ မူဆလင္ ၃၀၀၀၀ ႏွင့္ ဗမာ ၁၀၀၀၀ ဟုျပ ထား သည္။ ေတာင္ေပၚေန လူမ်ိဳးမ်ား မပါပါ။ ေတာင္ပိုင္းမွာ ဗမာစကားေျပာ သူမ်ားကို ဗမာ ဟုေျပာျခင္းျဖစ္ႏုိင္ သည္။ ရခုိင္စ ကား ေျပာေသာ မူဆလင္မ်ား ကို ရခုိင္အုပ္စုတြင္ ထည့္သြင္းျခင္း လည္းျဖစ္ႏုိင္ သည္။ မည္သို႕ ပင္ျဖစ္ေစ ၊အဂၤလိပ္မ တုိင္ခင္ ရခုိင္ျပည္၏ လူဦးေရစုစုေပါင္း မွာ အနည္းဆံုး သံုးပံုတပံုခန္႕ မူဆလင္ျဖစ္ေနေၾကာင္း ထင္ရွားေနပါသည္။ သူတုိ႕သည္ တုိင္းရင္းသားမ်ားမဟုတ္လား။ ယေန႕တုိင္းရင္းသား ဆုိသူမ်ား ထက္ ေနာက္ က်၍ ၀င္သူ မ်ား မဟုတ္ပါ။ ယေန႕လည္း ရခိုင္ျပည္နယ္မွာ လူဦးေရစုစုေပါင္း သံုးသန္းခန္႔ ဟုဆို၏။ ရခိုင္ ႏွစ္သန္း မူဆလင္ တစ္သန္း ျဖစ္သည္။ အဂၤလိပ္ မတိုင္ခင္က လူမ်ိဳးစုအခ်ိဳး အစား ႏွင့္အတူ တူျဖစ္ေနသည္။ ခိုး၀င္လာသူမ်ားရွိေနသည္၊ အဂၤလိပ္ႏွင့္ အတူလယ္ကူလီ အျဖစ္ လာျပီးမျပန ္ေသး ဘဲ ေနသည္ ဟုဆိုသူမ်ားဘယ္မွာနည္း။


အပုိင္း (၁)